HBYS ‘lerin Yapay Zeka ile İmtihanı
Nurettin ALTUNBUDAK
HBYS ‘lerin etkili kullanılması ile birlikte,HBYS’lerden alınan veriler her geçen gün artmaktadır. HBYS’ler artan veri yükünü, doktor ve hemşirelerin üzerinden alacak yapay zeka uygulamaları geliştirmeliler. TÜSEB bünyesinde kurulan Sağlık Veri Araştırmaları ve Yapay Zeka Uygulamaları Enstitüsü ile işbirliğine gidilerek, HBYS firmalarının bu sürece hazırlanması sağlanmalıdır. TUSAŞ, TAI, Hacettepe Üniversitesi işbirliği ile başlayan yapay zeka alanında eğitim çalışmaları na HBYS firmaları da dahil edilmelidir.
Sağlık Bakanlığı tarafından toplanan veriler, HBYS’nin kullanılmaya başlandığı ilk yıllarda, kısmen HBYS’den alınarak gönderilmekteydi. Yazılımların yaygınlaşmaya başladığı yıllarda Sağlık Bakanlığı’nın birimleri, hastanelerden kendi yazılımları ile ayrı ayrı veri toplamaya yoluna gitmişlerdir. Bu yıllarda, HBYS’lerde çoğu verinin anlık girilmemesi, veri kontrollerin yetersizliği nedeniyle verilerde tutarsızlıklar oluşmuştur. Veriler, her birim tarafından ayrı ayrı istendiği için, hastanelerde iş yükü sorun olmaya devam etmiştir.
Türkiye Dijitalleşmede Gösterdiği Başarıyı Yapay zekaya taşımalıdır.
Sağlık Bakanlığı ve SGK, yaptığı çalışmalar ile, HBYS’ lerin aynı standartta olması, tüm verilerin HBYS üzerinden daha doğru şekilde gönderilmesini sağlamıştır. Medula, e-nabız, 112 Acil, İTS, MKYS, e-reçete, karar destek servisleri ve bunlara ek olarak, tedavi süreçlerine, diş çekimi, ilaç günü kontrolüne kadar birçok konuda çalışmalar yapılmıştır. HBYS’lerden alınan bu veriler, Sağlık Bakanlığı yetkililerinin ve hastane yöneticilerinin karar verme süreçlerinde yol gösterici olmaktadır.
HBYS firmaları, HIMMS EMRAM 6 ve 7’nin dijital uygulama kriterlerini yerine getirerek bu konuda da hastanelerimizi, dünya genelinde ön sıralara çıkmıştır.
Sağlık Bakanlığı, MHRS, e-nabız, e-rapor, Teletıp, ESİM, MİZ ve SİNA uygulamaları ile dünyanın örnek aldığı uygulamalara imza atmıştır. Sağlık Bakan Yardımcısı Dr. Şuayip Birinci, 16-18 Ocakta İzmir’de düzenlenen “Sağlıkta Yapayzeka 2020 Konferansı”nda, Avrupa’nın tamamından beş kat fazla, üst seviyede dijital hastane sayısına eriştiklerini ifade etti. “Dijitalleşmede Amerika’dan sonra dünyada ikinci olmanın gururunu yaşıyoruz ” açıklaması ile Türkiye’nin “sağlık bilişimi” alanında geldiği noktayı gururla ifade etmiştir.
Bu çalışmalar daha da hızlanarak devam etmelidir. Sağlık bilgi sistemleri alanında elde ettiğimiz bu başarı, gelecekte dönemde de dünyaya örnek olmayı sürdürmelidir. Bundan önce olduğu gibi bundan sonra da sahadan toplanan anlık ve çeşitlendirilmiş veriye daha fazla ihtiyaç duyulacaktır.
Ancak her geçen gün daha fazla veriye ihtiyaç duyulması, hasta yükü zaten fazla olan doktor ve hemşirelerin iş yükünü daha da artıracaktır. Bu durum da hasta bakım kalitesini olumsuz etkilemeye devam edecektir. Bu nedenle Sağlık Bakanlığı’ndan her geçen gün artarak devam eden istenen, verilerin getireceği yükün, doktor ve hemşirelerin üzerinden alınmasıdır. HBYS ‘ler doktor ve hemşirelerin veri girişi yapmasının ötesinde iş yükünü alacak uygulamalar geliştirmesi gerekmektedir.
Nesnelerin interneti, büyük veri, yapay zeka
Salgın hastalıkların tespiti ve önlenmesi, hastanenin artan maliyetlerinin yönetilmesi, geliştirilmekte olan tedavi ve karar alma süreçleri gibi ihtiyaçlara yönelik olarak her geçen gün daha fazla veri alışverişine ihtiyaç duyulmaktadır. Verilerin analiz edilmesi ve analiz edilen verilerin sonuçlarının, hastane yöneticilerinin, doktor ve hemşirelerin kullanımına hazır halde sunulması zamanı gelmiştir.
HBYS’ler, nesnelerin interneti, büyük veri ve yapay zeka teknolojilerini kullanacak şekilde geliştirilmelidir. Böylece tüm tıbbi cihazlardan gelecek verileri işleyerek, yapay zeka uygulamalarından gelecek bilgileri doktorun önüne getirebilecektir. Bu da doktorların, yeni veri girişi yaparak zaman kaybetmek yerine, yapay zekanın milyonlarca veriden elde ettiği bilgilerden faydalanarak, hastaya daha etkili bir tedavi sunmalarını sağlayacaktır.
Bu nedenle HBYS’ ler artan veri trafiğini etkili bir şekilde yönetmeli. Verileri, doktor ve hemşireler için kullanıma hazır hale getirmeli. Tedavi sürecinde hem hataları önleyecek uyarılar ve yönlendirmeler yapabilmeli, hem de öneriler getirerek işlemlerin hızlı şekilde yapılmasını sağlamalıdır.
HBYS’lerin aynı anda birçok yapay zeka uygulaması ve cihaz ile etkileşim halinde çalışabilecek, elde edilen bilgileri doktor ve hemşirenin hizmetine sunabilecek çalışmalarının planları yapılmalıdır.
Yapay zeka yazılımlarının HBYS ile entegre çalışması durumunda, Türkiye’de henüz tartışılmayan ancak Avrupa ve ABD’de yıllardır en önemli konu başlığı olan “interoperability” kavramı (birlikte çalışabilirlik),Türkiye’nin gündemine de girmeye başlayacaktır.
Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) bünyesinde kurduğu Sağlık Veri Araştırmaları ve Yapay Zeka Uygulamaları Enstitüsü ile işbirliğine gidilerek, HBYS firmalarının bu sürece hazırlanması sağlanmalıdır. TUSAŞ, TAI, Hacettepe Üniversitesi işbirliği ile başlayan yapay zeka alanında eğitim çalışmaları zaman içerisinde, HBYS firmaları da dahil olduğu tüm sağlık bilişim firmalarını da kapsamalıdır. Yapay zeka konusunda en önemli katkıyı sağlayacak ve veri alışverişinde bulunacak HBYS ve sağlık bilişimi firmaları ile birlikte çalışılmalıdır.
