Coronavirüs Sonrası Sağlık Sorunları Sağlığın Sosyal Belirleyicilerinin HBYS Entegrasyonu
Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı ‘yalnızca hastalık yada sakatlık değil, fiziksel, zihinsel ve toplumsal, siyasal olarak tam bir iyilik hali olarak tanımlamaktadır ( 1) Dünya Sağlık örgütü, Küresel Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Komisyonu (2005-2008), özellikle sağlık eşitsizlikleri için sağlığın sosyal belirleyicilerinin ele alınmasının önemine dikkat çekti.(2)
Michael Marmot ve Richard Wilkinson’un editörlüğünü yaptığı Sağlığın Sosyal Belirleyicileri kitabında , sağlık ile doğrudan ilişkili gıda, ulaşım, etnisite, cinsel davranışlar, erken yaşam, yaşlılık, barınma, iş yerleri, mahalleler gibi bir çok olgunun sağlığın sosyal belirleyicileri olarak tanımlandığı ,bunlar üzerinde bir çok çalışma yapıldığını belirtmiştir.(4)
Coronavirüs salgını ile mücadelede sağlığın sosyal belirleyicilerinin çok daha ön plana çıkmış, farklı meslek grup çalışanları, 65 yaş üstü, 20 yaş altı, esnaflar, özürlüler, barınama yeri olamayanlar, farklı ülkelerde veya şehirlerde olup ulaşım ihtiyacı olanlar gibi bir çok sosyal özellikteki gruplar arasında salgının ilerleyişi ve tedavisinde farklı tanımlar oluşmuştur.
Corona virüs salgınından sonra hastanın sosyal sağlık belirleyicilerinin ele alınması tüm tarafların kabul gördüğü ortak görüş olarak ortaya çıkmaktadır. Bireyin yaşı , Sağlıklı ve güvenilir gıdaya ulaşabilmesi ve güvenli ulaşım gibi faktörler, kişilerin sağlıklı olabilmesi için aldıkları klinik tedaviden daha önemli olabilmektedir.
Aslında, yaygın olarak belirtilen istatistikler , klinik tedavinın hasta sağlığının sadece yüzde 10 ila 20’sini etkilediğini, sağlığın sosyal belirleyicilerinin hastanın sağlığının kalan yüzde 90 ila 80 etkilediğini göstermektedir. Hastanın her ay ilaca ulaşması kolay değil ise hasta hipertansiyon bakım planına uymazsa, sonuçlar olumsuz etkilenecektir. Benzer şekilde, obez hastalar, sağlıklı yiyecek seçeneklerini göze alamazsa veya evden kilometrelerce uzakta bir markete gidemezse, bu hastalar için sonuçlar iyileşmeyecektir. (3)
Ancak sağlık hizmeti karar vericileri sağlığın sosyal belirleyicilerinin etkilerinin ve bu bilgilerin farkında değil, bazıları bu bilgileri değerlendirmenin kendi sorumluluğunda olmadığını düşünmektedir. Ancak sağlığın sosyal etkileri konusunda kanıtlar büyüdükçe, sağlayıcılar bu geleneksel olmayan risk faktörlerini klinik karar verme süreçlerine dahil etme yönünde bir baskı oluşmuştur.
Kurumlarının sağlığın sosyal belirleyicilerini klinik karar destek sistemlerinde kullanabilmeleri için bu bilgileri HBYS’ de tanımlanması gerekir
Hastanın sosyal belirleyicilerinin HBYS sistemine girilmesi, sağlık hizmeti verenlerin klinik karar uygulamaları için önemlidir. Bir doktorun hastanın önceki tıbbi teşhisini nasıl görüntüleyebiliyor ise ve bu bilgileri gelecekteki tedavisi için nasıl kullanabiliyor, doktorun tedavi seçenekleri sunarken göz önünde bulundurması gerekiyorsa aynı şekilde bir hastanın sosyal sağlık belirleyicilerine erişmesi gerekir.
Bununla birlikte, bu veriler için standart kodların bulunmaması, sağlık hizmeti verenlerin hastanın sosyal belirleyicilerini anlama yeteneğini zorlar.
Kaliforniya Üniversitesi, aile ve toplum hekimliği profesörü Laura Gottlieb “İhtiyacımız olan şey, sosyal risk faktörleri hakkında hasta düzeyinde tarama yapmanın ve bu bilgileri ilaçlar, sevkler, yaşam tarzı önerileri ve diğer tedavi planı bileşenleri hakkındaki kararlara uyguladığımız bir yol” dedi.
Sağlık bilgisinin sosyal belirleyicilerini Hastane Bilgi Sistemlerine dahil etmek bu yollardan biridir.
Bu bilgileri HBYS’ ye dahil etmek için, önce bu bilgileri nasıl elde edileceğini ve klinik iş akışlarında nasıl yer alacağı belirlenmelidir. Standartları ve kuralları kodlamak, sağlığın sosyal belirleyicilerini sürdürülebilir olmasını sağlayacaktır.
Sosyal Belirleyicilerin HBYS Klinik iş Akışında Tanımlanması
Sağlığın sosyal belirleyicilerinin HBYS’ ye dahil edilerek klinik karar ile hastaların risklerinin belirlenmesi için önce bu bilgiler hastalardan alınmalıdır.
Öncelikle hangi sosyal belirleyicileri ele alınabileceğini seçilmelidir. Klinikler belirli tarama araçlarına karar verdikten sonra, bu bilgiyi hastanın klinik kaydına nasıl dahil edeceklerini düşünmelidirler.
Ulusal Bilim ve Mühendislik Akademisi ve Tıp Akademilerinin Sosyal Bakımın Tıbbi Bakımla Bütünleştirilmesi raporunun bir bölümünü birlikte yazan Gold ” Kliniklere yapmasını tavsiye ettiğimiz şey küçük başlamaktır. Belki taramak için bir sosyal ihtiyaç seçin” şeklinde öneride bulundu.
Gold ve meslektaşları kliniklerin atmaları gereken ilk adımı olarak tarama hedefinin belirlenmesi olduğunu belirtti.
HBYS’lerde sağlığın sosyal belirleyicilerini belgelendirecek standart bir yer yoktur. HBYS ‘lerde hastanın tanisyonuna bakabileceğimiz yer aşağı yukarı bellidir, bun gibi hastanın sosyal ihtiyaçlarını anlamak için de standart yeri olmalıdır. “Sosyal ihtiyaçlar HBYS’de belgelenmelidir. Kliniklerin bunu belgelemek için önceden ayarlanmış bir yolu yoksa, en azından belgelemeyi kolaylaştırmak ve süreci biraz standartlaştırmak için bir metin kısayolu bulmaları gerekir ”dedi.
Tıp sağlıklı olmak için tek başına yeterli değildir.
Sağlıklı olmak sosyal durumumuz ve sosyal yaşamımızın bir sonucudur. Burada sorun var ise tıp tedavi olmamız için yanımızdadır.
Uzun süredir kapalı kalmış çeşitli sosyal özellikteki insanların sağlık sorunlarının her geçen gün artmakta olduğunu tahmin etmek zor değil. Ertelenen kronik hastalıklar, obozite, yetersiz beslenme , dengesiz beslenme, şiddete uğramış kişiler, şiddete eğilimli kişiler , depresyon , izolasyondan kaynaklı bir çok sosyal etkene ve sosyal gruba bağlı sağlık sorunları artmaya devam ediyor.
Bu birikmeye devam eden sağlık sorunları ile yüzleşeceğimiz güne kadar sağlığın sosyal belirleyicileri hakkında kapsamlı bir araştırma ile bu parametreler tanımlanmalı, hastaneye başvuran hastaların HBYS ‘ lerde tanımlanmış sosyal belirleyiciler ile hastalık teşhis ve tedavi planları yapılmalıdır.
Koronavirüs sonrası hastanelere başvuran hastalara ilaç verilerek evine gönderilmesi hastanın izolasyon süresince bozulan sosyal yapının düzelmesini sağlamayacağı için ülke kaynaklarının çok ihtiyacımız olduğu bu sürede çok büyük israf olacaktır.
Salgın ile mücadele için büyük özveri ile evlere kapanan halkımızın bu sürede ihmal edilmiş veya farkında olmadan gelişmeye başlayan diğer sağlık sorunları ile mücadele etmek için herkesin farklı sosyal gerekçelerle sağlık sorunları ile baş başa kaldığı , bunların sosyal belirleyicilerinin araştırılıp, doğru tedavi yaklaşımlarının geliştirilmesi gerekmektedir.
1-https://www.toraks.org.tr/halk/News.aspx?detail=3582
2-https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44488/9786058079519-tur.pdf?sequence=8&isAllowed=y
3-https://ehrintelligence.com/features/integrating-social-determinants-of-health-into-the-ehr
4-http://insev.org.tr/sagligin-sosyal-belirleyicileri/
